काठमाडौँ । काठमाडौँ उपत्यकाको दक्षिण पश्चिम कुनाको डांडा माथि थुम्कोमा अवस्थित बाघभैरवको जात्रा आज गरिदै छ । कीर्तिपुर बासिन्दाका इष्टदेवताका रुपमा समेत मानिने बाघभैरवको जन्म दिनको रुपमा प्रत्येक वर्षको सिंह संक्रान्ती अर्थात आज भदौ १ गतेका दिन बाघभैरवको जात्रा गरिन लागिएको हो ।

जात्राका अवसरमा मन्दिरको उत्तरपट्टि रहेको कुण्डमा बाघभैरवको मूर्तिलाई स्नान गराई विधिपूर्वक पूजा गरेर बाघभैरवको तीन वटा मूर्तिमध्ये एउटालाई खटमा राखी कीर्तीपुरका विभिन्न ठाँउमा परिक्रमा गरिने परम्परा रहेको छ ।

नेपाल संवत २४३ कालिन शिवदेव द्रितियले कीर्तिपुरका शक्तिको आधार बाघभैरवलाइ केन्द्र बनाइ पाश्चिममा शैव देवता रहने गरि शिवरत र पूर्वमा वौद्ध देवीताको मात्र बाहुल्य रहने गरि देवरत क्षेत्र व्यवस्थित रुपमा बसायिएको इतिहास पाइन्छ ।

नेपाल सम्वत् १०६७ देखि शुरु भएको यो जात्रामा खटजात्रा चलाउने परम्परा भने वि. सं. २०१४ भदौ १ गतेदेखि सुरु भएको जानकार हरु बताउछन ।

यस्तो छ कीर्तिपुर बाघ भैरवको उत्पत्ति र किंंवदन्ती-

बाघभैरव ऐतिहासिक कीर्तिपुरको वास्तविक इतिहास नरगो र बाघभैरव देवस्थलको आख्यान र दस्तावेजले छर्लङ पारिदिन्छ । कीर्तिपुरको प्राचीन वस्ती नरगो हो । जहाँ खनजोत गर्दा अति पनि पुराना घरका पर्खालको जग पाउन सकिन्छ । आख्यानअनुसार कीर्तिपुरस्थित हाल बाघभैरव बस्ती जंगलै जंगलले ढाकिएको बेला नरगोबासी झवा : मचा : ( गोठाला ) भेडा चराउन जांदा माटोको बाघको मूर्ति बनाएर खेल्नेगर्दथे । बाधको अङ्ग बनाउँदा बनाउँदै जिब्रो राख्न पात खोजेर फर्कदा माटोको बाघले साक्षात रूप लिई भेडा सबै खाइदिएछ । आश्चर्यचकित उनीहरु चिच्याएको सुनी नरगोवासी घटनास्थल पुग्दा जंगलको चारैतिर बाघ गर्जेको आवाज सुनेछन् । भनिन्छ , त्यसैबेलादेखि नरगोवासी हाल टंगालको हाडीगाउँमा बसाई सरेका हुन् । त्यसैले टंगालस्थित हाडीगाउँलाई नेपालभाषामा नरदे अर्थात् नरगोवासी भनिएको हो । बाघबाट पीडित नगा र पांगा : वासी मिली तान्त्रिकलाई देखाउँदा माटोको बाधमा भैरव प्रवेश गरेकाले शान्त गर्न पूजा समारोहको आयोजना गर्नुपर्ने सुझाव दिएछन् । सोही दिनको स्मरणमा प्रत्येक वर्ष भाद्र सिंह संक्रान्तिको दिन बाघभैरवलाई रांगा , भेडा र बोका बली दिई खुसी पार्ने र भव्य खटजात्रा गर्ने परम्परा चल्दैआइरहेको छ । तीनतल्ले आयातकार पेगोडाशैलीको बाघभैरव मन्दिर पाटन पिम बहालका महापात्र जगतपाल वर्माले ने.सं. ३३५ मा निर्माण गराएका हुन् । गोरखाका राजा पृथ्वीनारायण शाहले कीर्तिपुरे राजा ज्ञानप्रजा मल्ल र रानी कीर्तिलक्ष्मीको हत्या गर्नुअघि ने . सं . ८८४ मा भएको युद्धमा कीर्तिपुरेले उनै बाघभैरवको शक्ति सांधेर तीनपल्टसम्म पर हराइदिएको बताइन्छ । सो युद्धमा राजा पृथ्वीनारायण शाहका भाई सुरप्रताप शाहको देब्रे आँखा फोरिनुका साथै गोर्खा सैनिक कमान्डर कालु पाण्डेको हत्या गरी ढाल , तरबार , कवच र फलामको भोटो बाघभैरवलाई चढाएका थिए । मन्दिरको टुडालामा गोरखाली फौजले छोडेका हातहतियारहरु टांगिएको पाइन्छ ।