पछिल्लो समय मादक पदार्थ सेवन(मापसे) गरेर सवारी साधन चलाउनेको संख्या कम हुँदै गएको छ । लामो समयदेखि प्रयास र प्रभावकारी कार्यक्रमका कारण केही हदसम्म घटना न्यूनीकरणमा सफल भएका छौं । विगतमा जुन किसिमको रेसियोमा मापसे थियो अहिले धेरै कम भएको तथ्यांकले नै देखाउँछ । चेकजाँचमा ल्याइएको केही परिवर्तनले परिणाममा सहयोग पुर्याएको छ । एउटै सेड्युलमा नगरेर परिवर्तन गर्दा परिणाम पनि राम्रो आएको छ । जस्तै शनिबार र  बिदाको दिन दिउँसो  पिकनिकहरुमा गएर दिउँसै मापसे गरेर गर्ने चलन थियो । अहिले  भने  त्यो क्रम कम भएको छ । रातको समयमा पनि विशेष गरेर ७ देखि ८ बजेको समयमा चेकजाँचको सेड्युल सुरु गरिरहेका हुन्छौं । त्यस कारण केही न्यूनीकरण भएको हो ।

मापसेको  कारणले सवारी दुर्घटना हुनेहरुको संख्या गत २०७९÷८० मा चाँही ६४९ वटा थिए भने त्यसमा १० जनाको मृत्यु भएको थियो । ४८ जना गम्भीर घाइते  भएका थिए । ६२३ जना सामान्य घाइते भएका थिए । यता २०८०÷८१ मा ६५० वटा चाँही मापसेको कारण दुर्घटना भएर १२ जनाको मृत्यु भएको थियो । ५१ जना गम्भीर घाइते हुनुभएको थियो ।  जुन अहिले  २०८१÷८२ को  साउनदेखि अहिलेसम्म गर्दा ३१६ वटा दुर्घटना भएको छ । जसमा १६ जनाले ज्यान गुमाएका छन् । १७ जना गम्भीर घाइते हुनुभएको छ । ३८ जना सामान्य घाइते हुनुभएको छ । यस हिसाबले केही न्यूनीकरण भएको हो कि जस्तो लाग्छ ।

मापसेलाई अलग्गै कारवाहीको व्यवस्था छैन् । तर अहिलेसम्म आर्थिक वर्षमा २० करोड ८५ लाख बराबरको कारवाही रकम उठाइसकेका छौं । ३ लाख २० हजार २२९ ट्राफिक उल्लंघनका घटनाहरुमा २० करोड ८५ लाख ६० हजार कारवाहीमा परेर नै राजश्व जम्मा गरेका छौं ।

नियन्त्रण गर्ने भनेको सबैभन्दा ठूलो कुरो आफूले पनि सबै कुरामा संस्कार बसाल्नुपर्छ ।  ट्राफिकको डरले मात्र कम गर्न सम्भव छैन । तर पनि कम गर्नको लागि ट्राफिक नियमको प्रचार प्रसार बढी गरिरहेका छौं । विगतमा मापसे चेकिङ गल्लीहरुमा गरेका थियौं । त्यतिबेला ट्राफिक प्रहरीप्रति नकारात्मक कुराहरु धेरै नै आए । तर अहिले भित्र भन्दापनि मुख्य सडकमै फोकस गरेका छौं ।  मुख्य सडकहरुमा  दुर्घटना नहोस् भन्ने हिसाबले अहिले ट्राफिक चेकजाँच गरिरहेका छौं । अहिले  दैनिक एकसय प्लस जना मापसे कारवाहीमा पर्ने गरेका छन् । कारवाहीमा परेकाहरुलाई जनचेतनामूलक कक्षाहरु सञ्चालन गरेका छौं । विभिन्न अन्तरक्रिया गरेर एउटा संस्कार बसोस भनेर काम गर्दा धेरै प्रगति समेत भएको छ । मापसे गरेर सवारी चलाउनेको संख्या कम भएका छन् । कसैले मापसे गरेको छ भने साथीलाई  ड्राभिङ गर्न लगाएर आफू पछाडि बस्ने संस्कार पैदा भएको छ ।

अहिले हामीले चेकजाँचहरु बढाउने र जनचेतनाहरु अभिवृद्धि गर्ने कामलाई बढी प्राथमिकता दिएका छौं । मापसे बाहेक अन्य कारणले दैनिक दुई हजार प्लस कारवाहीमा परिरहेका छन् । अहिले  बिदाको  दिन १५ सयदेखि दुई हजार प्लस हुन्छ भने अन्य दिन दुई हजारदेखि २५ सय तीन हजारको हाराहारीमा कारवाहीहरु भएको देखिन्छ । अहिले विशेष गरेर यो महिनादेखि बढि फोकस ‘नो हर्न’ लाई लिएका छौं । गलत प्रवृत्ति छ हर्न बजाउने । यसलाई सबैले तुरुन्तै छोड्नुपर्छ । यसमा पनि बढी कारवाही भइरहेको छ । ट्राफिक लेनहरुका सवालमा हाम्रै कन्ट्रोल रुमबाट हेरेर कुन सवारी साधनले ट्राफिक नियम उल्लघंन गरेको छ, रातो बत्तीमा गएको छ कि, पिक एन ड्रप गलत ठाउँमा गरको छ की, ढोकाहरु खुल्ला छ की भनेर पनि मनिटरिङ गरेर कारवाही गरिरहेका छौं । अहिले काठमाडौं उपत्यकामा एएन पिआर अटोमेटिक नंम्बर प्लेट, स्पिड जस्ता कुराहरु कार्यालयबाटै हेरिरहेका हुन्छौं । काठमाडौं उपत्यकामा ५५ भन्दा बढी स्पिड ठिक होइन । त्यसैले यी कुराहरुमा पनि हामी काम गरिरहेका छौं ।

स्पिड बढीकै कारण महिनामा २० जनाको मृत्यु हुने गरेको  देखिन्छ । यसमा पनि दुईपांग्रे सवारी साधनबाट बढीको मृत्यु भइरहेको देखिन्छ । साथै पछाडी बस्ने र पैदल यात्रीहरुको मृत्यु हुने गरेको छ । पुस महिनामै २० जनाले मृत्युवरण गर्नु भएको छ । माघको १ देखि १८ गतेसम्म दुई जनाको मृत्यु भएको छ । मृत्युहरु स्पिड, रातिको समयमा वा ट्राफिक नभएको समयमा सवारीमा ठोक्किएरलगायत भएर भएका छन् । दिनमा सवारी चाप बढी भएको कारणले  पनि प्रायजसो  दुईपांग्रे सवारी साधनहरुको स्पिड बढी देखिन्छ । त्यस्तै सार्वजनिक यातायातहरु पनि सबैभन्दा बढी स्पिडकै कारणले कारवाहीमा परेका छन् ।

यतिमात्र होइन लेनको कुरा पनि छ । हामीले विशेष रुपमा दुई पाङ्ग्रेहरुको लागि एउटा अभियान सुरु गरेका छौ । दुई पाङ्ग्रेहरुको लागि दुई मिनेट भनेर चालकको समय लिएर कुरा गर्ने गरेका छौं । यसबाट हामीले घटनाको विवरण पनि लिन्छौ र यसमा मोबाइलको प्रयोग, मापसे, ओभरटेक गरेर हाँक्ने र हेलमेट नलगाएको कारण बढी दुर्घटना हुने कुराहरु प्राप्त भएको छ । यही कुराहरुलाई ध्यानमा राखेर सजक गराउन अभियानमा लागेका छौ । तर चालकहरु आफैंले यस्तो संस्कार नबसाएसम्म पूर्ण रुपमा कम हुन सक्दैँन् ।

अहिलेको अवस्थामा सवारी चालकहरुलाई मात्र दोष दिएर हुँदैन् । अहिले सबैभन्दा बढी ट्राफिक नियम उल्लंघन गर्ने पैदल यात्रीहरु हुन्छन् । पैदल यात्रुहरुलाई पनि विशेष ध्यान दिनुपर्ने अवस्था छ । उहाँहरुले क्षती भयो भने त आफूलाई नै हो कारबाहीको कुरा पछि हुन्छ भन्ने कुरा बुझ्नुपर्छ ।

हामीले विशेष भीड हुने चोकहरुमा सामुदायिक प्रहरीको सहयोगमा पैदल यात्रीहरुलाई बाटो काट्ने तरिका सिकाउने वा सम्झाउने कामहरु पनि गरिरहेका छौ । अहिलेको समयमा पनि यसरी सम्झाउन पर्नु भनेको त्यति सुहाउँदो होइन । त्यसकारण आफैले बुझेर गर्नुपर्छ ।

‘नो हर्न’ अभियान ०७३ सालमा पनि चलाएका थियौ र त्यो बेलाको दुर्घटनाको संख्या घटेको थियो र त्योबेला हामीले केही प्रशंसाहरु पनि पाएका थियौं । यसले हामी कति सभ्य छौं भनेर देखाउँछ । हर्न बजाउने कुरा भनेको गाली गरे जस्तो हो । जाममा बसेको बेला पनि बजाउने, कतै रोकिएको बेला पनि बजाउने यो राम्रो नभएको हुनाले अभियान चलाएका हौं ।

अहिलेको समयमा प्रविधि अनुसार चल्नको लागि अनलाइनबाट जरिवाना तिर्न सक्ने व्यवस्था ल्याएका हौं । अहिलेको समयमा लाइन लगाएर भौचर लिएर बस्ने कसैको समय पनि हुदँैन र यो अलि गार्हो पनि हुन्छ । जरिवाना दुःख दिनको लागि तिराएको होइन । चालकहरुले अबदेखि यस्तो गल्ती फेरि नगरोस भनेर हो ।

ट्राफिक व्यवस्थापनमा प्रहरी पूर्ण रुपले ठिक नहोला तर एकदुई जनाको नियतका कारण सिंगो ट्राफिकलाई गाली गर्नुपनि हुँदैन् । नियत र प्रवृत्ति गलत भएर चिट काट्नु राम्रो होइन् । अब यसलाई कसरी हुन्छ दुःख दिउ भन्ने मानसिकता राख्नु हुँदैन् । यी कुराहरुमा सच्याउन हाम्रो नेतृत्व प्रमुखबाट पनि सहजीकरण भइरहेको छ । बोली, व्यवहार, अनुशासन सुधार गर्न सुझाव दिने गरिएको छ । ट्राफिक प्रहरीहरुको बानीमा अहिले सवारी चालकहरु, सवारी धनीहरु, पैदल यात्रीहरुले विगतको तुलनामा केही फरक अनुभव गर्नु भएको छ । दुईचार जनामा सुधार नभएको होला तर धेरै सुधार भइसकेको छ ।

राजश्व संकलनकै कुरा गर्दा आर्थिक वर्ष ०८०÷०८१ मा ७३ करोड ५४ लाख काठमाडौं उपत्यका प्रहरी कार्यालयले संकलन गरेको हो । हाम्रो लक्ष्य राजश्व उठाउने मात्र होइन, हामी कारवाही भन्दा पनि सचेतना अभियान चलाइरहेका छौं । चेकिङ भन्दा पनि शिक्षामा फोकस गरेका छौ । सवारी चालकहरुको अनुशासनमा वृद्धि हुनु भनेको सवारी नियम पालना भएको भनेर बुझ्नुपर्छ ।

ट्राफिक प्रहरीले धेरै कारवाही गरेको भन्ने पनि लाग्न सक्छ । तर सवारी चालकहरुले धेरै अनुशासित र नियमको पालना गर्नुभएको छ भन्ने हाम्रो बुझाइ हो । अर्काे कुरा अहिले प्रविधिलाई बढी फोकस गरेका छौ । प्रविधिमार्फत कारवाही गरेका कारणले पनि अहिले कमी आएको हो । चालकहरुमा पनि के छ भने ट्राफिक प्रहरीहरु अगाडि देखिंदा मात्र कारवाही परिने होइन कतैबाट हेरिरहेको छ भन्ने बुझ्नु भएको छ । समयक्रम अनुसार प्रविधिमा अग्रसर हुनैपर्छ । काठमाडौ उपत्यकामा मेयरसँग भेटेर पोलुसनको अभियान चलाइसकेको छौ । २१९ जना पोलुसनको कारवाहीमा परेका छन् । महानगरको सहकार्यका ट्राफिक लाइटलाई डिजिटलमा रुपान्तरण गरिरहेका छौं ।

ट्राफिक लाइटसँगै विभिन्न प्रविधिलाई सरकारले जोड दिनुपर्छ । दैनिक सवारी साधनहरुको वृद्धि कुन हिसाबले भइरहेकोछ, इन्जिनियरहरु साथै सडकहरुको अवस्था के कस्तो छ त्यसलाई ध्यान दिनुपर्ने देखिन्छ ।  प्रविधि र शिक्षामा जोड दिनुपर्छ ।

ट्राफिक प्रहरी कसैको दुश्मन होइन सहयात्री हो भन्ने बुझ्नुपर्छ । यात्रुको सुरक्षा मात्र हाम्रो स्वार्थ हो । छिटो पुग्नुहोस भन्ने मात्र होइन सुरक्षित पुग्नुहोस भन्ने हाम्रो अभियान हो । ट्राफिक प्रहरीको डरले वा कारवाहीको डरले ट्राफिक नियमको पालना गर्ने मात्र होइन ट्राफिक नियमको पालना गर्ने संस्कारको विकास होस भन्ने लाग्छ । दुर्घटनाहरु न्युनिकरण र ट्राफिक व्यवस्थापनमा सबै पक्षबाट सहयोग मिलोस् भन्ने अपेक्षा छ ।

(काठमाडौं उपत्यका ट्राफिक प्रहरी कार्यालयका प्रहरी वरिष्ठ उपरीक्षक विनोद घिमिरेसँग नेपाल न्यूज बैंकले गरेको कुराकानीमा आधारित )